Dünya Kupası Oyunları Tarihi

Aslında bu yazıyı tam çeyrek finaller başlamadan evvel kaleme almayı planlıyordum lakin tüm maçların uzatmalara gitmesi bizim yazıyı da penaltılara götürdü. Her dört senede bir futbol karnavalı niyetine izlediğimiz Dünya Kupası bu kere kışın göbeğine denk geldi ve tüm dünya için değişik bir tecrübe oldu. Benim hayatımın kırılma yılları olan 1998-2000 yılı ortasındaki o minicik 2 yıllık süreçte de başta Fransa ’98 olmak üzere futbol radyoaktif bir biçimde DNA’mı değiştirdi ve şu anki halime bürünmeye başladım.

Öncelikle şunu söyleyeyim benim Dünya Kupası oyunları ile tanışmam 1998 Road to World Cup ile başlıyor lakin lisans denilen illetin daha tam bilinmediği devirlerden Tecmo World Cup (tam olarak 1990 dünya kupasının oyunudur) da çok hoş günlerimin geçtiği bir oyundu. 1986 ile başlayan Dünya Kupası oyunları 2022’de bir eklenti olarak var olmaya devam ediyor ancak ortadaki süreçte hakikaten unutulmaz oyunlar oynadık. DeLorean’a plütonyumu koyduysanız kemerleri bağlayın zira vakitte bir seyahate çıkıyoruz!

Futbol Karnavalı Ve Maradona

Her Dünya Kupası’nın kendine has bir öyküsü ve kahramanları olur. Lakin 2022’nin şu ana kadarki kısmı da dahil olmak üzere 1986 kadar özel bir turnuva daha gerçekleşmedi. Diego Armando Maradona’nın meşhur “Tanrı’nın Eli” ile birlikte ölümsüzleşen İngiltere maçı Meksika ’86 kupasında tarih yazılmasına neden olmuştu. İşte tam o yıllarda birinci resmi Dünya Kupası oyunu ile de tanışmış olduk. World Cup Carnival.

Amstrad CPC, ZX Spectrum ve Commodore 64 için yayımlanan World Cup Carnival birinci kez resmi bir biçimde Dünya Kupası’nı oyun dünyasına taşımasına karşın çok büyük tenkitler almış. Natürel oyuna bugünden bakınca pek bir şeye benzemiyor lakin periyodun ekspertlerinden Eser İnanç, bilhassa grafik manasında oyuna geçer not verdi. Demek ki World Cup Carnival, 1986 standartlarında bile birtakım şeyleri oldukça yanlış yapmış. Yeniden de 1986’nın tarihin en güzel Dünya Kupası olduğunu düşünürsek o devrin oyuncuları televizyon ekranlarında kendilerini mest edecek çokça maça tanıklık ettiği için gerçek futbol karnavalını yaşamışlar. World Cup Carnival da tarihin tozlu sayfalarına kuru kuru bir “ilk” olarak geçmekten öteye gidememiş.

Yine Maradona Bu Defa Hüsran

1986 ile birlikte Napoli’de yaptıklarıyla futbol dünyasının zirvesine oturan Maradona’yı bu defa yeni konutu İtalya’da izlemek bile 1990’ı farklı bir yere koymaya kâfi. Üstüne üstlük artık oyunlar da gelişmeye başlamıştı. Bu sefer Virgin Mastertonic’in yaptığı World Cup Soccer: Italia ’90 oyunu Spectrum, C64 ve Amiga’nın yanı sıra DOS ve MSX üzere platformlarda da çıkış yapmıştı. Oyunla ilgili en tuhaf özelliklerden biriyse genel olarak maçların üstten kuş bakışı kamerayla oynanmaya devam ederken gol durumlarında 3D kameraya geçilip atmosfer yaratılmaya çalışılmasıydı. Ben C64 ve Amiga devrini pas geçtiğim için bu oyunun yarattığı heyecanı tam olarak bilmiyorum ancak 86 ile kıyaslayınca gözle görülür bir kalite artışı olduğu ortada.

Benim için 1990’ın asıl oyunu TECMO WORLD CUP olmuştu. Aslında 1991 yılında çıkan Tecmo adabı futbol simülasyonu. Benim kuşağımda Sensible’ı pas geçen insanların oynayabileceği en kaliteli futbol oyunuydu. Ülkemizde ATARİ olarak da bilinen klon NES konsollarında bizlere Japonca öğreten Goal 3 ve Tsubasa ile birlikte Tecmo World Cup apayrı bir tecrübe sunuyordu. 1990’da Arjantin yeniden final oynadı lakin bu sefer Brehme’nin penaltısına yenik düşerek boynu bükük ayrıldı. Lakin Rui Costa kardeşiniz sizlere 1990’ın tarihini değiştirme fırsatı sunuyor. Tecmo World Cup’ı açıp parola kısmına “INFNNDNDC” yazarsanız direkt Arjantin ile birlikte final maçına çıkabilir ve hayalinizde her birine isim taktığınız minik adamcıklardan Maradona ile kupayı kaldırma onuruna nail olabilirsiniz. Şimdiden hepinize bol şans!

EA’den Evvelki Son Çıkış

1994 Dünya Kupası ile ilgili çok farklı bir done var. Amerika’da düzenlenen Dünya Kupası sırasında Amerikan halkının %40 küsürü ülkelerinde bir Dünya Kupası düzenlendiğinden habersizdi. Bundan mütevellit olsa gerek 1994 oyunu da biraz ortada kaynamış oldu. Tiertex Design’ın geliştirdiği oyun devrin tüm büyük platformlarına çıkış yapmıştı. Aslında kolay biçimde de olsa taktik düzenleme, oyuncu özellikleri üzere çağdaş oyunlardaki ayrıntılar yavaş yavaş oyuna eklense de EA ve Konami duruma el atana kadar futbol oyunlarındaki devrimsel sıçrayışı bir türlü göremeyecektik.

İlahi At Kuyruğu, Roberto Baggio’nun kaçırdığı penaltıyla birlikte bu sefer anti-kahramanını yaratan 94’ten şampiyon Brezilya’nın teknik yöneticisi Carlos Alberto Parreira 2 sene sonra Fenerbahçe ile Üstün Lig şampiyonu olacak, Brezilya kalecisi Taffarel ise Galatasaray ile birlikte UEFA Kupası kazanacaktı. 1994 oyunundaki en farklı gelişmelerden birisi de turnuvaya katılan 24 grubun yanı sıra İngiltere, Portekiz ve Fransa üzere tertipte yer almayan ekiplerin da oyuna eklenmesi olmuştu. Lisans savaşlarının hayatımıza girmeden evvelki son tertibi tam Amerikalıların seveceği biçimde dramatik bir biçimde sona eriyordu.

Hugga Bear, Song 2 ve Futbol Resitali

Doksanların sonuna gerçek yaklaşırken oyun dünyasındaki gelişim ve değişim suratı hakikaten akıl almazdı. Bit bit saydığımız görsellerin akabinde 3D artık gerek koşul haline gelmiş. Futbol oyunlarında lisanslar, taktikler, ayrıntılar arşa yanlışsız yükselmeye başlamıştı. EA’nin birinci sefer Dünya Kupası lisansını aldığı Fransa 98’de nitekim çok özel bir turnuvaydı. Turnuvanın kendisine Zidane her manada imzasını atmıştı. Suudi Arabistan maçında kırmızı kart görmesi ve sonrasında finalde Brezilya’yı devirmesi derken kıssası nitekim bol bir turnuva olmuştu.

FIFA 98’in çıkış ismi Road to World Cup olarak lanse edilmiş ve içerisinde dünyanın her yerinden yüzlerce ülkeyi oynanabilir grup olarak barındırmıştı. Bakın bu bolluk bugün için bile insanı hayret ettirirken 1998 yılında sahiden fevkalâde bir tecrübeydi. Ben hala birden fazla ülkenin bayrağını ve kıtasını Road to World Cup sayesinde hatırlıyorum. Fakat RTWC resmi bir Dünya Kupası oyunu değildi. Tam 1998’in yaz aylarında yanlışsız EA, WORLD CUP 98’i hayatımıza soktu ve tahminen de periyodun birinci lisans tartışmasını Japonya’da başlatmış oldu. Takvimler 1996 yılını gösterdiğinde EA, Dünya Kupası oyun haklarını satın almıştı lakin Japonya bu muahedenin dışında tutuluyordu.

1998 yılı oyun manasında bol bol içerik gördüğümüz son sen olmuştu. EA’nin RTWC’sinin yanı sıra Wining Eleven 3 (mahalle ortasındaki Japon 3) de kendi Dünya Kupası moduyla çıkış yapmıştı. Periyodun rekabetçi firmalarından Sega da Road to Win ismiyle kendi Fransa 98 oyunuyla birlikte karşımıza çıkmış ve büyük bir cümbüşe neden olmuştu. İşin daha enteresan olan kısmı ise bir sonraki turnuvanın tarihte birinci kere Asya’da JAPONYA’da yapılmasına karşın EA’in bu defa monopol haline gelmesesiyle yaşanacaktı…

Ne Kosta Rika Ne De Çin Ne De Sambacı Brezilya

Duysun sesimizi artık dünyaaaa, YÜRÜYELİM ARKADAŞLAR! Evet, evet o kutlu yıl olan 2002’ye nihayet giriş yapabildik. 1954 yılında kurayla gitme bahtını yakaladığımız Dünya Kupası’nın akabinde nihayet bileğimizin hakkıyla 2002’ye katılabilmiştik. Milenyum ile birlikte artık parıltı topu üzere bir PES (Wining Eleven) vs FIFA tartışmamız da vardı. Biz o devir PES oyunlarıyla kendimizi eylesek de kelam konusu Dünya Kupası olunca rotanın EA’ye kırılması kaçınılmazdı. Hele bir de nihayet Türkiye ile oynama bahtımız olacakken bu okul sıralarını tribün yapıp Dünya Kupası maçlarını izlemiş bir nesil için duşun gerçeğe dönüşmesiydi.

Şu an 30’lu yaşlarla cebelleşme sürecindeyim. Hayatta hiçbir futbol oyunu beni 2002 FIFA World Cup’ın korsan CD’sini bilgisayarıma taktığım an kadar heyecanlandırmamıştı. Apayrı bir tecrübeydi. Her ülkenin yıldız oyuncuları vardı. 7’li özellik sisteminde SÜRAT, ŞUT, PAS özelliğinden biri yahut birkaçı 7 olan her oyuncu yıldız olarak gözüküyordu. Şutu 7 olan yıldızlar topu teptiğinde gerisinden ateş çıkıyor ve orta alandan çokça gol atılabiliyordu. Batistuta ile orta alandan gol atmanın verdiği hazzı da bugün çağdaş oyunlarda hiçbir gol veremiyor… Şahsî manada tam da 8-bit NES klonundan bilgisayara geçtiğim devrin ertesinde gelen 2002 WC benim kalbimde özel bir yere sahip. Esasen bu noktadan sonra bir daha Türkiye’yi hiçbir turnuvada göremediğimiz için de 2002’ye orta ara bakıp iç geçirerek nostalji yaşamak çok yeterli hissettiriyor. 2022’nin sonlarına gerçek geldiğimizde 3.5 milyon kopya satmayı başaran 2002 FIFA WORLD CUP da EA’nin medar-ı iftihar listesinde oldukça özel bir yere sahip.

Modernleşiyoruz, Yaşlanıyoruz, Baş Atıyoruz

Tekrar Avrupa’ya döndüğümüzde takvimler 2006 yılını gösteriyordu. Bu kere Fransa’nın ezeli rakibi ve komşusu Almanya turnuvaya konut sahipliği yaparken biz İsviçre olayları nedeniyle boynumuz bükük konutumuzdan uzaktan kumandanın konforuyla turnuvaya tanıklık ediyorduk. FIFA vs PES rekabeti güzelce kızışmış ki PES6 ile birlikte bence ortada çok uzun bir müddet rekabet diye bir şey de kalmamıştı ya neyse… Lisans kozu hiç olmadığı kadar FIFA’nın sıkı sıkıya bağlandığı bir özellik olmuştu. İşte 2006 Dünya Kupası istikrarları sarsmak için oldukça kilit bir role sahipti ve o denli de oldu. 2006’nın bahar devrinde çiçeklerin açmasıyla birlikte çimlerin buram burak sağ ayak içiyle uzak direğe plase koktuğu günlerde parıltı topu üzere bir World Cup oyunumuz daha oldu.

Aslında XBOX için bir tane daha Road to World Cup oyunu çıkmış lakin ben bu RTWC’yi ne gördüm ne de oynadım. Oynayanlar varsa alta yorum yapsınlar, aydınlanalım. Temel oyunumuz ise Java sayesinde taşınabilir aygıtlara bile çıkmış, içerisinde tam tamına 127 ülke ve oyuncularını barındıran devasa bir turnuva tecrübesiydi. 2002’den sonra çağdaş manada büyük atılımlar gerçekleşse de atmosfer olarak hala gerisindeydi. Yeniden de kendi oyuncunuzu yaratıp Dünya Kupası serüveninin bir kesimi olma hissi bilhassa o devir için tarifsiz bir mutluluktu. En nihayetinde turnuvanın finalinde Zidane’ın meşhur kafayı atmasıyla birlikte hem futbolun kendisinde hem de futbol oyunlarında büyük bir değişim rüzgarı bizleri bekliyordu.

Waka Waka

Asya-Avrupa derken bu sefer kendimizi birden teğe Afrika’nın aşağısında, Güney Afrika’da bulduk. Shakira’nın Waka Waka’sı, mahallî halkın vuvuzelası derken pek de hatırlanmak istenilmeyen bir turnuva olmuştu. 2006 yılının akabinde futbolun hoşlukları bir bir ölmeye başlamıştı. Serie A’nın çöküşü, yetenekli futbolcu sayısındaki düşüş ve Messi & Ronaldo endeksine sıkışıp kalan bir futbol atmosferi çok değil yalnızca 4 senede hepimizi bir buhran içerisine sokmaya başlamıştı. Eh bu kadar sıkışık ve basık bir futbol buhranını neşelendirmek için tüm Afrika çalgı çengileri bile kâfi olmayacaktı.

Belki de turnuva olarak tarihin en sıkıcı Dünya Kupası olan 2010’un oyunu da akılda kalıcı çok fazla ayrıntıya sahip değildi. Yalnızca o gün itibariyle dünyada yer alan 204 ülkeden 199’unun oyunda olması hoş bir ayrıntıydı. Oynanış olarak FIFA’nın artık PES’in önüne geçmeye başladığı periyotlarda PlayStation 3 ve Xbox 360’ın tam gücüyle birlikte dinamik ve çekişmeli bir yapıya sahip olsa da “Captain Your Country” modu dışında klasik formülün ötesinde pek bir ayrıntı yoktu ve 2010 Dünya Kupası’nın bayağılığı ile birlikte tarihin tozlu sayfalarında minik bir bilgi olarak yerini aldı. Aslında İspanya’nın daima yana geriye attığı paslarla birlikte futboldan baygınlık geçirirken kimsenin World Cup 2010’u bir de oyunda deneyimleyecek mecali kalmamıştı…

Maracanã Laneti

1950 Dünya Kupasında final maçı (turnuva finali değil o vakitler küme sistemi vardı) Brezilya’da Maracana’da oynanacaktı. Tam tamına 173 bin 850 kişinin tanıklık ettiği bu maçta 4 puanlı Brezilya ile 3 puanlı Uruguay karşı karşıya gelecek ve Brezilya’ya beraberlik kâfi olacaktı. İngiliz hakem George Reader’ın yönettiği maç tarihin 2014 yılına kadar ki en büyük faciasını yaşatacaktı. Yüz bini aşkın Brezilyalı ekiplerinin kupayı alacağından emin bir biçimde stat etrafına akın etmiş kutlu sonu beklerken. Maçı 2-1 kazanan Uruguay futbol tarihinin en büyük zaferlerinden birisine ulaşırken Brezilya’yı yasa mahkum etmiş, periyodun Brezilya kalecisi Moacir Barbosa’yı ise 50 seneyi aşkın bir depresyona sürüklemişti…

İşte 2014 yılına geldiğimizde tekrar Brezilya’da, Güney Amerika’nın dans cennetindeydik. Yeniden olağan favorimiz Brezilya idi ve atmosfer bu kere şahaneydi. Bu hoşluk oyuna da direkt yansımış ve yalnızca Ultimate Team’e yaranma eforundan çok hakikaten otantik bir Dünya Kupası atmosferini yaşadığımız son oyun olarak da kalbimizde özel bir yere taşınmıştı. Fakat ne bu şahane atmosfer ne de süper oyun Brezilya’yı lanetin pençesinden kurtaramayacaktı. Bu kere Mineirao stadyumunda Brezilya ile Almanya yarı final için sahne aldı. Sonrası hepinizin malumu, Almanya: 7 – Brezilya: 1…. Bir defa daha tüm ülke yasa boğulurken artık var olan toplumsal medya ile birlikte acılar daha da ağır yaşanmaya başlamıştı. Turnuvanın akabinde Brezilya ismine tek teselli ezeli rakipleri Arjantin’in de finalde Almanya’ya yenilmesi olmuş olabilir. Gerçi kendi konutundaki turnuvada 7 tane yemenin acısını hafifletecek bir olguyu ben hala bulabilmiş değilim. Bu yazıyı yazmadan biraz evvel de Hırvatistan’a penaltılarla boyun eğen Brezilya’yı düşününce lanet tüm süratiyle devam ediyor üzere gözüküyor…

Gerçek Lanetler Ek Paketler

2014 FIFA World Cup son sefer başka satılan Dünya Kupası oyunu olmuş ve artık EA’nin avuçlarını kaşıyarak baktığı Ultimate Team arşa yanlışsız yükselmeye başlamıştı. PES ve Wining Eleven rekabetten uzakta kendi problemleriyle gayret ederken EA monopol olmayı başarmıştı. 2018 Rusya ve 2022 Katar’ın ne kendine has oyunları var ne de Katar özelinde gördüğüm kadarıyla kendine ilişkin bir öyküsü. Tıpkı oyunların ek paket haline gelmesi üzere turnuvalar da artık olağan dönemlerin ek paketi üzere baygın bir hale gelmiş üzere gözüküyor. Zati dönem ortasında bir Dünya Kupası organize edilmesi de tam olarak liglere ve Avrupa Kupalarına getirilen bir yama üzere oldu. EA’nin Rusya 2018 ile birlikte getirdiği DLC sistemi futbolun özüne de sirayet etmeye başladı bile.

2018 ek paketi tam FUT’un civcivli devrinin sonuna denk geldiği için EA kart kesesinin ağzını açıp rastgele oyuncu çıkan kart paketleriyle FUT WORLD CUP atmosferi yaratmaya çalışmış ve pek de başarılı olamamıştı. 2022’de ise oyunun kendine ilişkin Dünya Kupası modu tekrar mütemadiyen birebir şeyleri yapmaya sizi zorladığı için pek bir ekstrası yok. 2002’den bu yana teknoloji manasında daima gelişen oyun dünyası bir daha hiçbir Dünya Kupası oyununda o atmosferi yakalayamadı. Olağan bu biraz da benim jenerasyonal subjektifliğimden kaynaklanıyor olabilir lakin bilhassa FUT sonrası kart zırvalığıyla birlikte artık neredeyse kimse bir Dünya Kupası oyunu beklemenin ne demek olduğunu bilemeyecek. Futbol ve futbol oyunları paralel bir biçimde sıradanlaşmaya, sıkıcılaşmaya ve tek tipleşmeye devam ederken 86’da Futbol Karnavalı yaşatan Maradona üzere bir ulu liderin tekrar bizi kurtarmasını ummaktan öteki dermanımız yok üzere gözüküyor…