Son Jeton – BioShock

Not: Bu yazı daha evvel Oyungezer mecmuasının 142. sayısında yayınlanmıştır.

2007 yılında oyuncu kimliğine kavuşmuş bulunan şanslı arkadaşlarımız, o yılın oyunlar için ne kadar bereketli olduğunu hatırlayacaklardır. Call of Duty 4: Çağdaş Warfare, Crysis, Uncharted: Drake’s Fortune, Assassin’s Creed, Portal, Mass Effect, S.T.A.L.K.E.R., The Witcher, God of War II… Çıkan yeterli oyunların haddi hesabı yoktu, artık bakınca hayal üzere geliyor açıkçası.

Düşünün Uncharted efsanesi yeni başlamış, beşerler azamî görsellikle Crysis oynamak için gereken bilgisayarları N.A.S.A.’dan çalmanın planlarını yapıyor, CD Projekt Red diye ismi sanı duyulmamış bir firma kenarda The Witcher diye bir şey çıkarmış onunla takılıyor, Cory Barlog daha God of War serisini yeni devralmış. Bu kadar bomba oyunun ortasında kenarda köşede kalmamayı başarmış, ekolü çok eski, markası çok yeni bir oyun var öte yandan: BioShock. Oyun bir çıkıyor, dünya basınından aldığı notları okurken monitörü gardırobun üzerine koymak geliyor içimizden. Eleştirmenler bir coşmuş lakin o denli bu türlü değil.

Biz de o ortalar oyunlara bir arada daldığımız arkadaşımla düşünüyoruz oynasak mı diye, öte yandan oyunun da vahim üzere bir hali var. Güya yemeyecek, boşuna uğraşmasak mı? Beraberken kendimizi kasamıyoruz, sonra beni şeytan dürtüyor, tek başıma dalıyorum oyuna. Aslında yaptığımın çok isabetli olduğunun farkında değilim, BioShock faal olarak diğerleriyle paylaşılacak bir tecrübe değil. Birinci saniyelerdeki uçak kazası atlatılıyor, deniz fenerine giriliyor ve o ikonik sözler öbeği çıkıyor karşıma: “Tanrılar yahut hükümdarlar yok. Yalnızca insan var.” Ardından batisfere hapsoluş ve bir nutuk:

|Benim adım Andrew Ryan ve size bir soru sormak için buradayım: Bir insan, alnının teri üzerinde hak tez edemez mi? “Hayır!” der Washington’daki adam, “o terin sahibi garibandır.” “Hayır!” der Vatikan’daki, “o terin sahibi Tanrı’dır.” “Hayır!” der Moskova’daki, “o terin sahibi herkestir.” Ben bu cevapları reddettim; tersine farklı bir şeyi seçtim. İmkânsızı seçtim, Rapture’ı seçtim. Sanatkarın sansürlenmekten korkmayacağı, bilim beşerinin ahlakla sınırlanmayacağı, süperliğin sıradanlık önünde boyun eğmeyeceği, ehemmiyetsizin ulu olana ayak bağı olmayacağı bir kent Rapture. Alnınızdan akan o terle, Rapture sizin de kentiniz olabilir.

Nutkun bitiş anlarında batisferin penceresinin aydınlanması ve neon ışıklarla süslü, çatıları birbirinden muazzam deniz canlılarına beşiklik eden devasa bir sualtı kentinin, tüyleri diken diken eden bir müzik eşliğinde birinci kez gözler önüne serilişi. Rapture’la birinci tanışma. Nihayet batisferin son durağına ulaşması, yabanî bir cinayete şahit olma, İngiliz anahtarı arbedeleri ve sessizlik. Bu da Splicer’lar ile birinci tanışma.

Hakikaten de kaygı odaklı bir oyun üzere başlamıştı BioShock lakin bünyemde yarattığı tesir, tıpkı bir diğer tasarım olağanüstüsü Dead Space üzere açlıktı. Dehşet yenilebilirdi. Bu kadar güçlü, insanı içine almayı bu kadar uygun başaran bir atmosfer için yenilmesi farzdı da esasen. Çok geçmeden baştaki dehşetin, oyunun ana odağı olmadığı ayan beyan ortaya çıktı; BioShock tansiyonu tadında bırakmayı çok uygun biliyordu. Başrolünde güzelim sualtı kenti Rapture vardı ve kentin sergilediği performans, dünyanın en korkutucu oyunu olmak uğruna bile gözlerden, kulaklardan yoksun bırakılması haklı çıkarılabilecek bir performans değildi. Her köşesi bir öbür kırık hayal, bir öbür acı trajedi, bir diğer hin kurgu barındıran bir öyküler bütününde, ortama yabancı karakterimiz Jack’in bile kişiseli olmayı süratle başaracak bir şeyler kapalıydı.

Kişiseli, bireyi ön plana çıkaran bir kentte olması gereken de tam olarak buydu aslında. Ölülerdeki genetik malzemeleri toplayan Little Sister’lar, korkutucu görünümlerine karşın en az onlar kadar pak Big Daddy’lerle kentin karanlık sokaklarını arşınlarken burada o kadar da dışarlıklı olmadığımızı anlıyorduk Jack üzere biz de. Ryan, kendi deyişiyle “ahlakla sınırlanmayan” bilim insanın sonlarını ortadan kaldırdığında ve ona istediği her şey elde etme imkânı sunduğunda, insanın elinde kalan tek seçim kendi kendini yok edip etmemek ortasında yapılan oluyordu. Bu ortamda elbette biz de istekten mahrum değildik. Rapture’da bencillikten mahrum olanlar yalnızca etrafındaki dehşetli gerçeklikten soyutlanmış bir halde misyonunu yerine getiren küçük kızlarla babalarıydı. Onlar kendi gerçekliklerinde hayatı tozpembe görürken, biz Rapture’da meskeninde olanların ortasındaydık. Bu türlü olmamak üzere bir seçeneğimiz de yoktu aslında, oyun da bunu bir noktada bize söylüyordu. Bu yüzden akıllara kazınan bir başyapıt oldu BioShock.

Neden Efsane Oldu?

RAPTURE İKONİK OLMAYI SONUNA KADAR HAK EDİYORDU

Ken Levine’in BioShock için yarattığı dünya ve arkaplan kıssası, bir oyun için yaratılanların ortasında en hoş, en derinlikli olanlardandı. Ken Levine’in muharrir Ayn Rand ve Objektivizm akımından esinlenerek oluşturduğu, kişinin kendi muvaffakiyet ve dileklerinin arkasında gururla durabileceği bir ütopyaydı Rapture. Kendi dilek ve muvaffakiyetlerini ön plana çıkarmak elbette yanında ferdî ile toplumsal yalıtılmışlığı da beraberinde getirecekti ve bu yüzden, hakikaten de Rapture’u okyanusun tabanı dışında bir yere inşa etmek mümkün değildi. Bu çerçevede Rapture konsepti hem oyunun anlatısını güçlendiriyor, hem de Immersive Sim tasarım gelenekleriyle ziyadesiyle örtüşerek üretimcilere bir taşla iki kuş vurma imkanı sağlıyordu.

KARAKTERLERİYLE TEATRALDİ

Şehir, kuruluş hedefi gereği din ve ırk ayrımı gözetmeden her tipten insanın sanatsal ve bilimsel amaçlarının peşinde koşabileceği bir yer olmasından kelli, eksantrik karakter ve kıssalarla doluydu. Pek alışılmış bunların oyuncuya sunuluşu da hem karakterlerin kendileriyle, hem de kendilerine uyacak formda yarattıkları etraflarıyla, ziyadesiyle teatraldi. Büyük Birader havasında daima siluetlerde imgesi karşımıza çıkan Andrew Ryan bu teatralliği had safhaya taşıyan figürlerin başında geliyordu lakin yalnız değildi. Simetri hastası Hekim Steinman, küçük kızları muhafazaya ant içen Brigid Tenenbaum, vizyonunu yaşatmaya takıntılı arıza sanatçı Sander Cohen, çoluk çocuğunun sıkıntısında olan Atlas görselliklerinden seslendirmelerine, akıllara ziyadesiyle kazınan performanslar sergiliyorlardı.

MEKÂNLARIYLA DA TEATRALDİ

Oyunda çıkarıldığımız sahne olan Rapture, kuruluşunun gerisinde yatan hayat ideolojisinin yanında dizaynıyla da inandırıcı ve tesirli bir kentti. Senaryonun bizden talep ettikleri doğrultusunda her kısımda kentin farklı fonksiyona sahip öteki bir kesitine adım atıyorduk. Bu bölümlerin her biri farklı renk tonları ve ambiyanslarla birbirlerinden ayrışıyor lakin yeniden her biri neon renkli bir Arka Deco şemsiyesi altında toplanıyordu. Arka Deco’nun büyük ve sade biçimleri ön plana çıkarıyor olması sayesinde şu gün baktığınızda hâlâ göze hoş gelen bir görsellik ikram edilmişti BioShock’a. Vakitle eskimek bilmiyordu ve ihtimama bezene tasarlandıklarından, yerlerde kaybolmak da pek mümkün değildi.

OYUNCUYA SUNULAN İMKÂNLAR ÇEŞİTLİYDİ

Oyun, bize sunduğu her biri birden fazla cephane tipine sahip ateşli silahlar ve “Plasmid” güçleriyle, bir Immersive Sim olarak önümüze koyduğu pürüzleri aşmak ismine tahlil yollarını da esirgemiyordu. Üzerinize hakikat gergedan koşusu yapmayı pek seven Bouncer isimli Big Daddy’yi önüne elektrikli arbalet oklarından tuzak kurup ardından yemleyerek saniyeler içinde indirebiliyordunuz mesela. Hareket halinde çekilen pozlara daha fazla araştırma puanı veren fotoğraf makinesinden azamî randıman almak için, düşmanlarınızı size vuracakken buz gücünüzle dondurup sonra kameraya alabilirdiniz. Aklını kullanana cümbüş çoktu.

FİZİKLER BAŞARILIYDI

Bugün artık cepte sayıp çok da umursamadığımız lakin çıktığı devir ortamlara bomba üzere düşmesini sağlamış bir özelliği vardı BioShock’ın: Etrafla etkileşim o günlerde eşine benzerine az rastlanır bir düzeydeydi. Crysis’te bile karakterimizin değdiği otların eğilip bükülmesine, etrafın belirli bir düzeyde ziyan görebilmesine salya akıtabiliyorduk en fazla lakin BioShock farklı bir düzeydeydi. Su birikintilerine akım verip içinde duranları gani gani çarpabiliyor, yerlere dökülmüş yağları ateşe verip o ateşin etraftaki objelere ve düşmanlara sıçramasını izleyebiliyor, dondurduğumuz düşmanları İngiliz anahtarıyla bin kesime ayırabiliyor, etraftaki tuzakları telekineziyle bozabiliyorduk.